عمل تعویض مفصل زانو

عمل تعویض مفصل زانو که به عنوان آرتروپلاستی زانو نیز شناخته می شود، یک عمل جراحی است که برای کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل زانو آسیب دیده انجام می شود. این جراحی شامل برداشتن قسمت های آسیب دیده مفصل زانو از جمله استخوان ران، درشت نی (استخوان ساق پا) و کشکک (کاسه زانو) است. سپس این اجزا با یک مفصل مصنوعی که به عنوان پروتز شناخته می شود، جایگزین می شوند. پروتزهای مورد استفاده در تعویض مفصل زانو می توانند از مواد مختلفی مانند آلیاژهای فلزی (مانند تیتانیوم، کبالت کروم)، سرامیک یا پلاستیک محکم و بادوام (پلی اتیلن) ساخته شوند. انتخاب پروتز به عواملی مانند سن بیمار، سطح فعالیت و ترجیح جراح بستگی دارد.

عمل تعویض مفصل زانو چگونه انجام می‌شود؟

عمل تعویض مفصل زانو تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح برشی روی مفصل زانو ایجاد می‌کند. پس از ایجاد برش، جراح غضروف و استخوان آسیب دیده را از انتهای استخوان ران و درشت نی خارج می کند. این کار با استفاده از ابزارهای جراحی تخصصی انجام می شود. مقدار استخوان برداشته شده به میزان آسیب و نوع پروتز مورد استفاده بستگی دارد. هنگامی که استخوان و غضروف آسیب دیده برداشته شد، استخوان باقی‌مانده را برای قرار دادن اجزای پروتز شکل می‌دهد.  پروتز معمولا از قطعات فلزی تشکیل شده است که جایگزین انتهای استخوان ران و درشت نی می‌شود و همچنین یک فاصله‌دهنده پلاستیکی که بین آن‌ها قرار می‌گیرد تا حرکت نرم را ایجاد کند.

اجزای فلزی روی استخوان محکم می شوند. پس از اینکه اجزای پروتز به طور ایمن در جای خود قرار گرفتند، جراح برش را با بخیه می‌بند. پس از جراحی، بیمار یک دوره توانبخشی و فیزیوتراپی را برای کمک به بازیابی قدرت، انعطاف پذیری و تحرک در مفصل زانو انجام می دهد. برنامه توانبخشی خاص بسته به شرایط فرد و توصیه های جراح متفاوت خواهد بود.

بیشتر بخوانید: از عوارض تعویض مفصل زانو چه می‌دانید؟

علت جراحی تعویض مفصل زانو

جراحی تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی به دلایل مختلفی انجام می شود، از جمله:

1. زانو درد مداوم: زمانی که زانو درد مزمن شده و با دارو درمانی، فیزیوتراپی یا اصلاح شیوه زندگی بهبود نمی یابد، جراحی تعویض مفصل زانو انجام می‌شود.

2. اختلال در تحرک و عملکرد روزانه: سفتی زانو، درد یا محدودیت دامنه حرکتی که به طور قابل توجهی بر فعالیت های روزانه مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله ها یا بلند شدن از روی صندلی تاثیر می گذارد، می تواند نشانه هایی برای تعویض مفصل زانو باشد. اگر درد و سفتی زانو در توانایی فرد برای انجام وظایف ضروری اختلال ایجاد کند، جراحی انجام می‌شود.

3. بدشکلی مفصل: تغییر شکل مفصل زانو مانند بدشکلی زیاد یا بدشکلی های زاویه ای شدید می تواند دلیلی برای تعویض مفصل زانو باشد. این بدشکلی‌ها می‌توانند ناشی از شرایطی مانند استئوآرتریت، آرتریت روماتوئید یا آرتریت پس از سانحه باشند و می‌توانند منجر به درد، بی‌ثباتی و محدودیت‌های عملکردی شوند.

4. انحطاط شدید مفصل: تصویربرداری با اشعه ایکس نقش مهمی در تعیین میزان انحطاط مفصل دارد. اگر اشعه ایکس، آسیب شدید به مفصل زانو مانند از دست دادن گسترده غضروف یا باریک شدن قابل توجه فضای مفصلی را نشان دهد، جراحی تعویض زانو  انجام می‌شود.

5. آرتروز: در برخی موارد آرتروز دلیل انجام تعویض مفصل زانو است. آرتروز زانو به عنوان یک بیماری مزمن توصیف می‌شود که باعث تخریب پیشرونده و آسیب به غضروف زانو می‌شود.

6. آرتریت روماتوئید: آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است که باعث التهاب مزمن در مفاصل از جمله مفصل زانو می شود. با گذشت زمان، التهاب می تواند به غضروف مفصل و ساختارهای اطراف آن آسیب برساند و منجر به درد، تورم، تغییر شکل مفصل و اختلال عملکردی شود.

7. آرتریت پس از ضربه: این نوع آرتریت می تواند در نتیجه آسیب یا ضربه شدید زانو مانند شکستگی یا پارگی رباط ایجاد شود. ممکن است آسیب تراز و ثبات طبیعی مفصل زانو را مختل کند و منجر به ساییدگی و پارگی سریع در سطوح مفصل شود. با گذشت زمان، آرتریت پس از ضربه می تواند باعث درد، سفتی و محدودیت های عملکردی شود.

بیشتر بخوانید: استئوآرتریت مفصل زانو

انواع عمل تعویض مفصل زانو

دو نوع جراحی تعویض مفصل زانو وجود دارد: تعویض کامل مفصل زانو و تعویض جزئی زانو.

1. تعویض کامل مفصل زانو (TKR): تعویض کامل مفصل زانو شامل جایگزینی هر سه جزء مفصل زانو است: استخوان ران (استخوان ران)، درشت نی (استخوان ساق پا) و کشکک (کاسه زانو). استخوان و غضروف آسیب دیده از این سه قسمت مفصل زانو برداشته شده و با اجزای مصنوعی که به آن پروتز نیز می گویند جایگزین می شود.

جراح برشی در زانو ایجاد می کند و با دقت سطوح آسیب دیده استخوان ران و ساق را برمی دارد. استخوان و غضروف برداشته شده با اجزای فلزی جایگزین می شود که شکل و عملکرد طبیعی مفصل را ایجاد می کند. تعویض کامل مفصل زانو  در مواردی انجام می شود که آسیب زیادی به کل مفصل زانو وارد شود.

2. تعویض جزئی زانو: تعویض جزئی زانو شامل تعویض قسمت آسیب دیده مفصل زانو و حفظ قسمت های سالم است. در تعویض جزئی زانو، جراح قسمت آسیب دیده مفصل زانو را برمی دارد و آن را با اجزای پروتز جایگزین می کند. قسمت های سالم مفصل زانو دست نخورده باقی می مانند. این روش در مقایسه با تعویض کامل زانو یک روش کمتر تهاجمی است و به بهبودی سریع‌تر دارد.

بیشتر بخوانید: استئونکروز مفصل زانو

مزایای جراحی تعویض مفصل زانو

•     بازگشت سریع تر به محل کار

به عنوان مثال، در صورتی که جراحی به طور همزمان بر روی هر دو زانو انجام شود، بیمار بعد از 4 تا 6 هفته می تواند به محل کار خود بر گردد. اما در صورتی که هر یک از زانوها جدا تحت جراحی قرار بگیرند، برای هر یک از جراحی ها استراحت چند هفته ای نیاز می باشد.

•    مدت زمان کوتاه بستری بودن در بیمارستان

در صورتی که جراحی هر دو زانوها به طور همزمان انجام شود، تنها یک بار بستری بودن در بیمارستان نیاز می باشد.

•  انجام فیزیوتراپی برای مدت زمان کوتاه تر

معمولا بعد از جراحی تعویض مفصل زانو، فیزیوتراپی دو تا سه مرتبه در طول هفته و به مدت چهار تا هشت هفته از سوی پزشک تجویز می شود تا علاوه بر بازگشت قوای عضلانی به حالت اولیه، به بهبود دامنه حرکتی نیز کمک شود.

در صورتی که هر یک از زانوها به طور جداگانه تحت جراحی قرار بگیرند، قطعا تعداد دفعات مراجعه به فیزیوتراپی نیز بیشتر خواهد بود.

•    توانایی سریع تر انجام فعالیت های عادی و روزانه

انجام فیزیوتراپی بعد از جراحی باعث می شود بیمار سریع تر قادر به انجام کارها و فعالیت های عادی و روزانه خود باشد. اما نکته ای که وجود دارد این است که اگر فردی بخواهد زانوها جداگانه تحت جراحی قرار بگیرند، ابتدا باید صبر کند زانویی که تحت جراحی قرار گرفته است، از لحاظ استقامت و قوای عضلانی به حالت طبیعی خود بر گردد و سپس، جراحی بر روی زانوی بعدی انجام شود.

معایب جراحی تعویض مفصل زانو

• از دست دادن حجم خون بیشتر

این احتمال وجود دارد که در طول جراحی همزمان هر دو  مفصل زانو، نیاز به انتقال خون باشد.

•   افزایش احتمال بروز عوارض

در کل، جراحی تعویض مفصل زانو از جمله جراحی هایی است که درصد موفقیت بالایی دارد. اما احتمال بروز عوارض در جراحی همزمان بیشتر است. عوارضی از قبیل آمبولی، عفونت زخم و یا انجام مجدد جراحی.

•  بیهوشی برای مدت زمان طولانی تر

مدت زمان انجام جراحی همزمان هر دو مفصل به مراتب بیشتر از جراحی تعویض یک مفصل زانو است و در نتیجه مدت زمان بیهوش بودن بیمار نیز بیشتر خواهد بود. با طولانی شدن مدت زمان بیهوشی، احتمال بروز عوارض نیز افزایش خواهد یافت.

•   عدم توانایی در ایستادن بر روی  هر دو پا

در صورتی که هر دو زانو به طور همزمان تحت جراحی قرار بگیرند، ایستادن بر روی پاها، یا تکیه کردن به یک پا و یا حتی استفاده از عصا و واکر کمی سخت تر خواهد بود.

با توجه به موارد گفته شده، جراحی همزمان هر دو مفصل زانو به بیمارانی توصیه می شود که از لحاظ بدنی و جسمانی در شرایط خوبی به سر می برند.

آمادگی های قبل از انجام عمل تعویض مفصل زانو

اقدامات قبل از تعویض مفصل زانو از مهمترین عوامل تاثیر گذار در روند جراحی است، لذا انجام معاینات پزشکی، بررسی های آزمایشگاهی و تصویربرداری با توجه به وضعیت بیمار ضروری خواهد بود. شایان ذکر است، در جلسات و معاینات پزشکی قبل از انجام جراحی تعویض مفصل زانو، ارائه شرح حال از سوابق پزشکی و مطلع ساختن پزشک از داروهای مصرفی بسیار حائز اهمیت می باشد. بیمارانی که می خواهند عمل تعویض مفصل زانو انجام دهند باید قبل از جراحی از سلامت دهان و دندان خود مطمئن شوند. وجود هر گونه عفونت در دهان یا دندان چه مخفی و چه آشکار می تواند این عمل را به خطر بیاندازد. زیرا عفونت از طریق دهان وارد جریان خون شده و می تواند حرکت کند و به مفصل تعویض شده برسد و آن را آلوده کند. بنابراین همه افرادی که قصد جراحی تعویض مفصل دارند باید قبل از عمل به دندانپزشک مراجعه کنند تا از سلامت دهان و دندان مطمئن شوند.

نتیجه‌گیری

تصمیم برای انجام جراحی تعویض مفصل زانو پس از ارزیابی کامل توسط متخصص جراح ارتوپد گرفته می شود. جراح، عوامل مختلفی از جمله سلامت کلی بیمار، سطح درد و ناتوانی و خطرات احتمالی این عمل را در نظر می‌گیرد و سپس  تصمیم مناسب را می‌گیرد.

سوالات متداول